06 oktober 2017

Das Wunder der Heliane (Opera Antwerpen - 05.10.2017)

De kansen om deze quasi vergeten opera van de Oostenrijkse Joodse componist Erich Wolfgang Korngold (1897-1957) op de planken te zien, zijn dun gezaaid. De opera kende zijn première in 1927 in Hamburg. Julius Korngold, de tirannieke vader van de componist en een gevreesd muziekcriticus, had zijn zoon al van jongs af aan tot wonderkind gebombardeerd en lanceerde - n.a.v. de première van Das Wunder - een lastercampagne tegen een andere populaire opera van dat moment. Die campagne keerde zich echter als een boemerang tegen Das Wunder en de publieke opinie keerde zich tegen vader en zoon Korngold. En toen de Nationaal-Socialisten de opera verboden, was dat de definitieve kaakslag voor het werk dat nochtans door Erich Korngold als zijn eigen meesterwerk werd beschouwd. Korngold week uit naar de USA, kwam eindelijk onder het juk uit van zijn strenge vader en bouwde een succesvolle carrière uit als filmcomponist in Hollywood. Ondertussen was Das Wunder volledig tussen de plooien van de muziekgeschiedenis gevallen, totdat de Koninklijke Opera Gent in 1970 het werk terug op de planken bracht. En nu - 90 jaar na de creatie - neemt de Vlaamse Opera opnieuw de handschoen op om dit uitdagende werk te presenteren.


Foto Annemie Augustijns
Het verhaal - een libretto van Hans Müller-Einigen dat gebaseerd was op een mysterie-spel van de zeer jong gestorven Oostenrijkse schrijver Hans Kaltneker - is schijnbaar eenvoudig maar staat bol van de in die tijd in zwang zijnde mystiek en symboliek. Een Vreemdeling arriveert in het land van de Heerser. Het hart van de Heerser is bezwaard omdat zijn liefde voor zijn echtgenote Heliane niet door haar beantwoord wordt en daarom heeft de Heerser alle vrolijkheid in zijn land verboden. De charismatische Vreemdeling heeft echter deze wet overtreden en wordt daarom ter dood veroordeeld. Heliane zoekt de Vreemdeling op in zijn cel. Er springt een vonk over en Heliane gunt de Vreemdeling een blik op haar naakte lichaam, zonder zich echter aan hem te geven. Ondertussen was de Heerser van plan om gratie te verlenen aan de Vreemdeling, op voorwaarde dat die zijn charmes zou aanwenden om Heliane te leren houden van de Heerser. Maar de Heerser betrapt de naakte Heliane, meent dat er sprake is van overspel en beveelt dat een proces gevoerd wordt tegen Heliane.

Het proces wordt gevoerd onder leiding van een Blinde Opperrechter. Heliane ontkent het overspel. Om Heliane te ontlasten, beneemt de Vreemdeling zich van het leven. De Heerser beveelt woedend dat Heliane een godsoordeel moet doorstaan : als ze dan toch zo rein en zuiver is, moet ze in staat zijn om de Vreemdeling opnieuw tot leven te wekken. Onder druk van het bloeddorstige volk stort Heliane echter in en geeft ze toe dat de Vreemdeling heeft liefgehad. De Heerser geeft haar nog een laatste kans maar ze weigert zich echter hem te geven. Ze staat op het punt geëxecuteerd te worden, wanneer het Wonder zich alsnog voltrekt. De Vreemdeling is herrezen. Hierop ontsteekt de Heerser in woede en doodt hij Heliane. De Vreemdeling grijpt in, zet de Heerser af, bevrijdt het volk en herenigt zich met Heliane in het bovenaardse....


Foto Annemie Augustijns
Op de keper beschouwd is dit een verhaal van twee tegenpool-mannen en hun liefde voor één vrouw. De uitdaging van dit werk lag dus niet zozeer in de enscenering van dit verhaal. Geen overvloed aan decor-wissels en technische ingrepen. Enkel kostuums en decors die associaties oproepen aan dorheid, aan schraalheid, aan kilte. De decors krijgen doorheen de drie bedrijven slechts vrij beperkte wijzigingen. De uitdaging lag echter des te meer in de muzikale eigenschappen van het werk. Ik ben geen kenner, maar zelfs mijn amateuristisch oor had wel door dat dit een topzwaar georchestreerd stuk is dat het uiterste vergt van het orkest en van het koor en niet in het minst van de solisten. Voor dit stuk moest werkelijk alles uit de kast gehaald worden, tot en met een kinderkoor dat vanuit de nok van het opera-gebouw het stuk mocht inleiden.


Foto Annemie Augustijns
En Das Wunder biedt ook meer dan voldoende voer voor de liefhebbers van symboliek. In het begeleidend programma-boekje wordt bijvoorbeeld uitgeweid over de rol van de Vreemdeling als Profeet in een verdorven land. Over de compleet verdorde relatie tussen vader en zoon Korngold en de impact daarvan op de emotionele woestenij die overheerst in Das Wunder. Over de noodzaak aan het geloof in wonderen. Maar vooral - en dat is het aspect dat me het meeste trof - over de tragiek van de tiran. De Heerser - briljant vertolkt door de IJslandse bas-bariton Tómas Tómasson - is geen één-dimensionale slechterik, maar eerder het slachtoffer van tragische omstandigheden en van de onmacht om eraan te verhelpen. Hij is niet zozeer een bloeddorstige dictator, maar een eenzaam en bitter man. Meer nog dan blij te zijn voor de hemelse hereniging van de Vreemdeling en Heliane, overheerste het gevoel van medelijden met deze misbegrepen man.

Kortom : een veeleisende maar ongemeen boeiende opera, waarin reeds duidelijk de filmische kwaliteiten te horen zijn van de muziek van Korngold, die later zo goed zou blijken te passen in Hollywood. En die soundtracks waren niet toevallig vaak begeleidende muziek bij films waarin de notoire Errol Flynn als een soort vrijbuitende Vreemdeling tekeerging tegen tirannieke heersers.

Geen opmerkingen: